зураг

музейн юнескон төсөл

ЮНЕСКО-с санаачилсан "Соёлын өвийг хамгаалах ба музейг хөгжүүлэх" хөтөлбөрт Дүрслэх Урлагийн Музейг хөгжүүлэх төсөл хамрагдсан юм. Хөтөлбөрийн зорилго нь хөгжингүй болон хөгжлийн шилжилтийн үеийг дамжиж байгаа орнуудын соёлын өвийг хамгаалах, музейг хөгжүүлэх, олон улсын ба бүс нутгийн хамтын ажиллагааг өргөжүүлэхэд оршино.

Тус байгууллага "Кабул, Афганистаны музейн сан хөмрөгийг хамгаалах", "Таджикстаны музейн сан хөмрөгийг хамгаалах" зэрэг төслүүдийг Азийн бүсэд хэрэгжүүлж байна.

2004-2007 онд хэрэгжүүлэх "Занабазарын нэрэмжит Дүрслэх Урлагийн Музейг хөгжүүлэх, нүүдэлчдийн соёлын өвийг хамгаалах" төсөл 3 гол ажилбарыг хамарч байна. Үүнд:

• БҮРТГЭЛ, КАРТЖУУЛАЛТ- Үзмэрийн хадгалалтын байдлын талаар тайлан бичлэг бүхий бүртгэлийн тогтолцоог олон улсын жишгийн дагуу боловсронгуй болгох. "Object ID"-г ашиглэн үзмэрүүдийг тодорхойлох
• ҮЗМЭР ХАМГААЛАЛТ- Үзмэрт нөлөөлөх гэрэл ба дулаан, чийгшилтийн хяналт тогтоох, сан хөмрөгийн байршил, төхөөрөмжийн шинэчлэлт хийх
• СУРГАЛТ- Музейн ажилтнуудад зориулан сургалт зохион байгуулах, гадаадад сургах

Тус музейн ажилтнууд ба ЮНЕСКО-н мэргэжилтнүүд хамтран музейн үйл ажиллагааг сайжруулах арга хэмжээг хэрэгжүүлэхээс гадна урлагийн бүтээлүүдийг хамгаалахад олон нийтийг оролцуулахад анхаарлаа хандуулна.

музейн хамгийн сонирхолтой үзмэр

Ган сийлбэр хэт хутга /нэр нь үл мэдэгдэх уран дархан/ Монголчууд дархан хүний авьяас чадварыг сорьж хамгийн хатуу металл гангаар нарийн ур үйл хийлгэдэг уламжлалтай  байжээ. Нэр нь үл мэдэгдэх уран дарханы 19-р зууны сүүл 20-р зууны эхэн үед бүтээсэн ган сийлбэр хэт хутганы 2х3 хэмжээтэй тээг /хэт хутгыг бүсэндээ зүүж тогтооход хэрэглэдэг тээглүүр/ дээр арслангийн дүрсийг чадварлагаар сийлсэн байдаг. Арслангийн өвчүүний доорхи ган бөмбөлгийг хөдөлгөхөд  арслангийн хэл, чих, сүүл нь  хөдөлдөгөөр урласан нь  дархан хүнд нүд, гар, ухааны  гурван ур  бүрдсэн байдгийн нэгэн тод жишээ юм.

музейн хамгийн том ба жижиг үзмэр

Музейн хамгийн том vзмэр бол Хvрээ Цамд хэрэглэж байсан 10,40х15,40метрийн харьцаатай ”Жалба Сэнгий раа” зээгт наамлын бvтээл юм. Энэхvv бvтээлийг 1995 онд Засгийн Газрын тогтоолоор ТСДЗvйлийн хосгvй vнэт vзмэр зэрэглэлд батласан бєгєєд орчин цагийн таван давхар байшинтай тэнцэх хэмжээтэй тул vзэгч олны хvртээл бололгvй хадгалагдаж байна. Хамгийн жижиг vзмэр нь ХХ зууны эхэн vеийн 1.3х1.1х0.3см-ийн хэмжээтэй, Уран Сvрэн хэмээх нэрт бvтээлчийн хуваар сийлсэн ”Нар Хажид” сийлбэр юм. Нар Хажид сийлбэрийг 2006 онд Урлагийн Музейн 40 жилийн ойд зориулан гаргасан ”Эрдэнэсийн сан 1” vзэсгэлэнд анх удаа vзэгч олонд толилуулсан билээ.

музейн хамгийн эртний үзмэр

Хадны сийлбэр           

Өвөрхангай аймгийн Буга Согоотын хярын хадны зураг шинэ чулуун зэвсэг (МЭӨ 4 000 жил) -ийн үед хамаарна. Энэ үед янз бүрийн араатан амьтдын ерөнхий дүрс хэлбэрийг дагуулан хурц үзүүртэй хатуу багаж зэвсгээр дан хүрээ зураас гарган цохиж дүрсэлдэг байсныг хадны дүрс бичиг хэмээн нэрлэдэг. Хар хөх өнгийн нимгэвтэр хавтгай чулууны хажуу тал дээр янгирын ерөнхий хүрээ дүрсийг хонхойлгон цохиж, тойм төдий хүрээ зураасаар гаргасан нь эх чулуунаасаа ялгарна.

Гурван янгирын эвэр нь  сэрвээ нуруугаа даган нумарч, дугуй цагираг үүсгэсэн. Хоёр янгир цуварч, гуравдахь нь тэдгээрийн өөдөөс харж зогссон нь амьтдын тайван бэлчиж байгаа байдлыг харуулсан байна.

музейн түүхээс

Музейн барилга нийслэл Улаанбаатар хотын хамгаалалтын тvvх соёлын дурсгалт барилгын жагсаалтад багтдаг. Энд олон байгууллага байрлаж байсан түүхтэй. Барилга европ маягийн хийцтэй  2 давхар, товгор дээврэн чимэгтэй,  нийслэлд  байгуулагдсан анхны 2 давхар европ байшин гэдгээрээ нэртэй. Барилгыг анх 1905 онд Оросын худалдаачин Гудвинцал худалдаа арилжааны төв болгох зорилгоор барьжээ. Дараа нь Хятадын банк, 1921 оноос оросын Улаан Цэргийн комендатын байр, 1930 оноос “Өндөр хоршоо” тус тус байрлаж байсан юм.  “Өндөр хоршоо” буюу их дэлгvvр байрлаж  байсан тул тухайн үеийн хүмүүс сайн мэднэ. 1961 он хvртэл “Өндөр хоршоо” буюу их дэлгvvр байрлаж, дараа нь Улсын номын дэлгvvр, МУЭ байнгын vзэсгэлэн нээгдэн ажиллажээ. Улмаар 1966 онд Дүрслэх Урлагийн музей нээгдэн энд байрлах болсон юм. Музейн байранд анх ирж байснаа манай ахмадууд хуучлах дуртай байдаг юм. Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн О.Уртнасан анх  өндөр хоршоо байхад ирж байснаа ярихдаа: Хөдөөнөөс анх ирээд ийм өндөр том байшин үзээгүй надад гайхамшигтай сэтгэгдэл төрүүлж билээ. Бүр төөрч будилаад их сандарч байсан юм даг. Харин миний найз том толийг хараад гайхаад өөртэйгөө адилхан хүний өөдөөс яваад байсан чиь мөргөчихсөн гэсэн хөгжилтэй зүйлийг ярьдаг. Энэ байшин бол түүх. Их хот сүндэрлэн босохын өмнөх  суурьшмал соёл иргэншлийн анхны төлөөллийн нэг өндөр хоршоо билээ. Иймд ЮНЕСКО -гийн экспертүүд байшингаа  аль болохоор анхны байдлаар хадгалах нь зөв гэж үздэг. Модон цонхыг вакуум болгоогүй байгаа нэгэн учир нь энэ ажээ.

үзмэрүүд

Зөөлөн эгшигт Зөөлөн эгшигт - оюун билэг хайрлах, нинжин сэтгэл яруу өгүүлэхийн эрдмийг соёрхдог бурхан.Зөөлөн эгшигт  нь хүний оюун ухааныг үргэлж цэцэн цэлмэг байлгах тангарагтай учраас баруун зүүн мөрөн дээр нь дэлгэрч байгаа лянхуа цэцгийн дэлбээ, мунхаг харанхуйг арилгагч оюун билгийн  хурц илд,дээдийн дээд эрдэм мэдлэгийн бэлгэдэл Бурхан багшийн сургаалийг агуулсан "Билгийн чанад хүрэхүй" судар номыг залжээ. Төвдийн Сажавагийн ёсны гол шүтээн байсан бөгөөд Богд Зонховын үед гэлүгба ёсны гол шүтээн болж ихэд дэлгэрчээ. Зөөлөн эгшигт бурхан шар,улаан,цагаан,хар,ногоон таван зүйл язгууртай дүрслэгддэг.		Хүрэл илд Хүрлийн үеийн ховор нандин дурсгал бол аргалийн толгойн дүрс бүхий илд юм. Илдний ишин дээр аргалийн толгойг дугариг нүдтэй, шовх урт босоо чихтэй, монхор хоншоортой, хамрын хоёр нүхийг том дугаригаар ихэд загварчлан данхар гоёмсог эвэртэй урласан 54,5 см урттай хүрэл илдийг та бүхэн үзэж байна. Монгол Улсын Түүх Соёлын хосгүй үнэт дурсгалд бүртгэгдсэн энэхүү илд тухайн үед амьтны дүрст урлаг хөгжиж байсныг тодхон харуулна. Аргаль, янгир, буга зэрэг амьтныг загварчлан дүрсэлсэн тольт бүхий илд, чинжаал зэрэг дурсгалууд манай орны нутаг дэвсгэрээс элбэг олддог. Энэ үзмэр Монголын төдийгүй төв Азийн эртний урлагийн сонгодог дурсгалын нэг юм.
Зөөлөн эгшигт Зөөлөн эгшигт - оюун билэг хайрлах, нинжин сэтгэл яруу өгүүлэхийн эрдмийг соёрхдог бурхан.Зөөлөн эгшигт  нь хүний оюун ухааныг үргэлж цэцэн цэлмэг байлгах тангарагтай учраас баруун зүүн мөрөн дээр нь дэлгэрч байгаа лянхуа цэцгийн дэлбээ, мунхаг харанхуйг арилгагч оюун билгийн  хурц илд,дээдийн дээд эрдэм мэдлэгийн бэлгэдэл Бурхан багшийн сургаалийг агуулсан "Билгийн чанад хүрэхүй" судар номыг залжээ. Төвдийн Сажавагийн ёсны гол шүтээн байсан бөгөөд Богд Зонховын үед гэлүгба ёсны гол шүтээн болж ихэд дэлгэрчээ. Зөөлөн эгшигт бурхан шар,улаан,цагаан,хар,ногоон таван зүйл язгууртай дүрслэгддэг. Асрангуй Сайн цагийн мянган бурхадын тав дахь, ирээдvйн цагийн Асрангуй бурхан бодьгаль хүний дvрд хувиран, замбуулингийн дайн дажин, өвчин зовлон, хүмүүний хатуу сэтгэл, хэмжээлшгvй атаа жөтөө, нүгэл хилэнцийг арилган төвшитгєж, зургаан зvйлийн хамаг амьтанд амирлангуйг эдлүүлэн, сэтгэлийн хорыг ариусгаж, нигvvлсэхvй их цагийг авчрах билэгдэлтэй. Вангайн аймгийн Лувсанцэрэнгийн бүтээсэн энэ зурагт  Асрангуй бурханыг хоёр шавийн хамт томоор, эргэн тойронд түүний намтарыг зуржээ. Замбуулин тивд урин дуудаж буйг Асрангуй бурхан сонсоод сэнтийнээсээ өндийх агшиныг нь дvрсэлдэг. Улаан сахиус Монголчуудын дунд "Догшин Улаан сахиус" гэж алдаршсан /Жамсран төвдөөр/ дандарын ёсны Дамдин Янсан ядамын гол чойжан бөгөөд арван хангалын нэг, шашны хууль цаазыг дээдлэн сахиулах тангарагтай бурхан. Нэр үл мэдэгдэх лавчины /барималч/ цаасан шуумлын аргаар урласан энэхvv баг 4 кг 415 гр жинтэй, том, жижиг 5000 гаруй шүрийг шигтгэн суулгаж, алт шармал сахал хөмсгийг гуулиар хөөлгөж чимсэн. Баг нь таван хохимой бүхий "Рэн-аа" титэмтэй, орой дээрээ  шовгор дуулгатай, эрдэнийн хар чулуугаар хийсэн сүрт гурван мэлмийтэй. Монгол улсын хосгvй үнэт түүх соёлын дурсгалт зүйлд бүртгэгдсэн ба музейнvvдэд 4 шүрэн баг хадгалагдаж байна.

занабазарын тухай

Халхын анхдугаар Богд Жавзандамба буюу ард олонд Өндөр гэгээн хэмээн өргөмжлөгдсөн Гомбодоржийн Занабазар XYII-ХҮIII зууны үеийн монголын төр, шашны нэрт зүтгэлтнүүдийн нэг юм. Уран барималч, зураач, соён гийгүүлэгч Г.Занабазар монголын дүрслэх  урлагийн хөгжилд их хувь нэмэр оруулсан юм. Г.Занабазар дорно дахины бурхан дүрслэлийн тогтсон дэг жаягийг үндэсний уран сайхны сэтгэлгээгээр баяжуулан   хүний оюун ухаан, бие бялдрын яруу сайхныг  магтан дуулсан  бурхан дүрслэлийн монгол сургууль төдийгүй хүрэл цутгуур  урлагийг үндэслэжээ. Тэрээр  "цул цутгуурын нэрэх" аргыг нээсэн бөгөөд алт шармал хүрэл баримлыг   нэг ч гагнаасгүй цутгаж байв. Түүний  олон сонгодог  бүтээлээс гүн ухаан,гоо сайхан,бодь сэтгэлийн илэрхийлэл болсон "Язгуурын таван  бурхан",  "Цагаан дарь эх" баримлыг   музейд  дэлгэн үзүүлсэн бий. Г.Занабазар  "Монгол угсаатан өөрийн эрхээр орштугай" гэсэн утга бүхий  "Соёмбо" үсгийг зохиосон нь өнөө ч төрийн билэгдэл болон хэрэглэгдэж байна.

Занабазарын  уран  бүтээл буддын  гүн  ухаан ,  үлгэр  домгоос эх  сурвалжтай бөгөөд   угтаа  бурхны дүрээр  хүний оюун  ухаан  бие  бялдрын  гоо  сайхныг  магтан  дуулж,  нөгөө талаас  дундад зууны бурангуй  ёс,  муу  муухай  бүхнийг сэтгэлээрээ  тэвчиж,   ялах агуу их  хүч чадлын  ариун  дээд  илэрхийлэл  гэлтэй. Тэрээр   хүний амьдрал , тэмцлийн  нарийн  төвөгтэй  асуудал болон  аливаа нүгэл  хилэнцийн  эх  үндэс  гэгдэх,  уур  хилэн  мунхаг  харанхуй,  шунал тачаал ,  харам сэтгэл,  атаа  жөтөө  зэрэг   таван  хорыг  тэвчиж  ялах  сэтгэлийн  ариун  ёсыг  Язгуурын  таван  будда  хэмээх  цуврал   бүтээлдээ  уусган   шингээсэн  байдаг.

Бадамлянхуа  цэцэг  битүү  бүрхсэн  том  дугуй  суурин  дээр  очир  суудлаар  сууж,  бодит  ертөнцөөс тасран  ангижирч ,  бодол  сэтгэлээ хязгааргүй их   орон  зайн  бичил цэгт   төвлөрүүлэн ,  бясалгалын  дүрээр  цогцлон  байгаа   язгуурын  таван  буддаг  зэрвэсхэн  харахад  хоорондоо  маш  адилхан  боловч, гарынхаа  хөдөлгөөнөөр  эрс ялгаатай.

Харин  сайтар  ажиглавал  тэдгээр  дүрүүдийн  нүүрний  хувирал ,  нүдний харцанд  нэгэн  үе тодорч,  нэгэн  үе  арилж байгаа  цаглашгүй сэтгэлгээний  нарийн  төвөгтэй  бясалгал,  бодол санаагаа  зангидан  төвлөрүүдсан  их  орон  зайн  айзам,  хэмнэлийг  мэдэрч болно.  Мянган  удаа сонсоноос нэг удаа  үз  гэж  үг байдаг. Музейд  ирж  түүний  гайхамшигт  бүтээлийг   соёрхвоос   таны  оюунд  эрдэнийн  сангаас  хүртээх  буюу.

домог оршвой

     Балданлхамын домог

    Арван хангал догшин сахиусын нэг, эх сахиус Балданлхамын тvvх домог, дvрслэл нэн сонирхолтой. Балданлхам нь олон амьтныг зовоосон мамын /шулам/ дvрээр хувилан шулмасыг устгаж єнє удаан олон тvмэнд туслаж байгаа билээ.Балданлхамын тvvх домгоос vзэхэд, Лхам нь Энэтхэгийн урд оршдог Цейлон буюу Шри Ланкаас гаралтай бєгєєд хааны хатан байсан vеэсээ л бурхан шашныг хамгаалах vйлсээ эхэлжээ. Хаан эзэн номын эсрэг байсан тул хайрт хvvгийнхээ арьсыг амьдаар нь євчин, гавалаас нь цусыг нь ууж, махыг нь идэж догшин мамын дvрд хувилсан гэж домогт єгvvлсэн байдаг. Хvvгийнхээ арьсыг эмээлийн доор, гєлмийн оронд дэвсэн, ертєнцийг хоромхон зуур эргэн чаддаг юунд ч гvйцэгдэхгvй луус хєлєглєн унаж умард зvгийг зорьсон гэнэ. Хаан нум сумаа аван араас нь давхиж харвасан боловч луусын хондлойг онов гэнэ.
Лхам сумыг сугалан авснаар луусын энэ шарх хорин дєрвєн улс орныг нэгэн зэрэг харж чадах нvд болон хувирч шашны эсрэг хэн бvхнийг би устгах болно хэмээн тангараг тавьсан гэдэг. Балданлхам нь баруун мутартаа бэрээ шийдэм барьж шашны эсрэг боссон дайсны толгойг цохиж, зvvн мутартаа цустай гавал барин дайсныхаа цусыг гавлаас нь уухыг бэлгэднэ. Очир толгойтой тэрхvv шийдмийг хатан байх vед нь ертєнцийн аюул гамшгийг устгахын тулд Махадэва тэнгэр тvvнд барьсан гэдэг. Эсvрва тэнгэрээс Лхамд тогосны єдєн шvхэр єргєсєн нь гараг сааны аюулаас хамгаалахыг бэлгэдсэн ажээ. Вишнv тэнгэр тvvнд нар сарыг бэлэглэсний нарыг нь хvйсэн дээрээ, сарыг нь орой дээрээ оршуулжээ. Урд бvvргэнд нь байгаа шоог Лхам vйл хэргээ бvтээхийн тулд мэргэ тєлгє буулгахад хэрэглэдэг бєгєєд ихэнх тохиолдолд хоёр, зарим нэг дvрслэлд гурван шоо байгаагаар дvрсэлсэн харагддаг. Лхамын баруун чихэнд Вэшэрмаа Намсрайн бэлэглэсэн арслан, зvvн чихэнд нь Лусын их хаан Гаву бэлэглэсэн могойн чимэг болон луусын хазаар, олом бvгдийг нь ороосон могойг ч мєн лусын их хаан бэлэглэсэн ажээ. Лхам барсын нойтон арьсаар хийсэн хормогчоо хоёр могойгоор хослуулан бvсэлсэн харагдана. Лхамын гол хоёр дагалдагч тvvний хоёр талд vзэгдэх нь заан (заримдаа матар) толгойтой Махаравактра арслан толгойтой Симхавактра нар аж. Лхамын дєрвєн талд улирлыг бэлгэдсэн эм тэнгэрvvд байгаа нь: хаврыг шар луус унасан хар єнгєтэй Васанта Дэви, зуныг хєх сарлаг унасан улаан єнгєтэй Варша Дэви, намрыг цагаан буга унасан шар єнгєтэй Шарад Дэви улаан тэмээн дээр хєх єнгєтэй Хеманта Дэви євлийн улирлыг тус тус бэлгэдэн илэрхийлэхээс гадна Балданлхамын юунд ч баригдахгvй салхинаас хурдан давхин шашнаа хамгаалах vйлс нь мєнхийн юм гэсэн санааг давхар илэрхийлж байдаг.Мамын эзэн Лхам нь євчний далайгаас мангасын арьсаар тулам хийж урд бvvргэндээ зvvж явдаг ба дайсныг дарах vед тvvнийгээ тавин устгадаг гэдэг. Тиймээс цагаан сарын битvvний шєнє сvм хийдvvдэд сvсэгтэн олон тvмний євчин зовлон, гай барцадыг арилгахын тулд урьдаар Лхамыг тахиж, дараа нь мам шулмыг устгах гvрэм хийж, Лхамын ном Цэдэр хурдаг байна. Мєн Лхам эргэхийг айл болгон хvлээн гадаа цонх, тагтан дээрээ Лхамын луусыг ундаалах ус тавин бэлтгэсэнээр шинэ оноо євчєн зовлон, гай барцадгvй угтахыг бэлгэддэг ажээ.

                                          

                                             Музейн зээгт наамлын танхимд буй                  Музейн танка зургийн танхимд буй

                                   

     

Цагаан өвгөний домог

Домог өгүүлсүү: Эрт урьдийн цагт Дэмжингарав уул дээр төгс гэгээрлийг олсон Ногоон Дарь Эх Бурхдаас хүүхэдтэй болох зөвшөөрлийг аван хүү төрүүлэн түүндээ Оюу хэмээн нэр хайрлажээ. Нэгэн өдөр хүүгээ хайгаад олж чадсангүй. Бурхад хүүд нь атаархан түүнийг хулгайлсан байна. Тэнгэр, газар, далайд, газар доор ч хүүгээ хайгаад эс олох Ногоон Дарь Эх хүн, амьтадаас хүүгээ сургалсаар л... Нэгэн өдөр хэрээ түүнд хар цагаан чулуугаар мэргэлдэг Алтан уулсын орой дээр амьдардаг мэргэн Өвгөнийг олж уулзахыг зөвлөжээ. Алтан уулын орой дээр мэргэн өвгөнийг олж харсан Ногоон Дарь Эх түүнд гурвантаа мөргөн ирсэн хэргээ хэлжээ. Мэргэн Өвгөн чулуугаа харан ийнхүү өгүүлэв "Таны хүүг Тэнгэрт орших ирээдүй цагийн мянган Бурхадын нутагт зуун найман суврага дунд нуусан байна" хэмээжээ. Түүнд талархсан Ногоон Дарь эх "Дараагийн дүрдээ чи бурханы төрхийг олон Цагаан өвгөн болон төрнө. Жимслэг уулнаа амьдрах та зовсон олонд туслах болно" хэмээн ерөөжээ. Мэргэн түүнд йинхүү хариулав "Оюу Бодисатва хүүгээ олон жаргалтай амьдраарай". Мэргэнийг Ногоон Дарь эх ивээсний учир тэрээр Цагаан Өвгөн болжээ.

ардын урлаг

                          

Монголын ардын урлаг хөгжлийн олон үеийг туулахдаа уламжлал шинэчлэлийн нийтлэг зүй тогтлын дагуу хэлбэр агуулга төдийгүй материал хэрэглэгдэхүүн, урлах арга техник нь  баяжин хөгжсөөр иржээ. Үндэсний эмээл, гутал, ширмэл ширдэг, зүү ороох урлаг, мөнгөн аяга, толгойн боолт, хэт хутга, зээгт наамал, монгол зураг зэрэг нь дахин давтагдашгүй үндэсний өвөрмөц хэлбэр арга барилтай. Ардын урлагт ард түмний хүсэл мөрөөдөл, үзэл санаа, гоо сайхны дээд эрмэлзлэл, уран сайхны сэтгэлгээ гүн шингэсэн байдаг. Нүүдлийн амьдрал, байгалийн эрс тэс уур амьсгал, хангай говь хосолсон байгалийн үзэсгэлэн, ахуй ёс,зан заншил, шашин шүтлэг нь ардын урлагийг олон төрөл зүйлээр баяжуулжээ. Нүүдэлчин Монголчуудын бүтээсэн ардын урлагийн баялаг төрлүүдээс ган сийлбэр, зээгт наамлын урлаг нь дэлхийн урлагийн сан хөмрөгт дахин давтагдашгүй төрлийг бий болгосон.

бар зургийн танхим

   Барлах урлаг  зураасан зургийн биеэ даасан төрөл болон хөгжих нөхцөл  Дорно дахинд манай эриний VI зуунаас, Өрнө дахинд сэргэн мандалтын эхэн үеэс бүрдэж эхэлжээ.Дорно дахинд бар зургийн урлагийг "дардас" хэмээх ойлголтоор нэршиж ирсэн. Хамгийн анх дэлхий дээр "дардас"-ын зураг буюу бар зургийн бүтээлийг туурвисан ард түмэн бол эртний Хятад улс юм. Хятадаас дамжин Япон, Энэтхэг, Түвд, Монгол зэрэг орнуудад бурхны шашин дэлгэрэх үетэй холбоотойгоор нэвтэрчээ. Ном хэвлэдэг модон самбарыг Түвдэд "пар" гэдэг  нь монгол үгсийн санд "бар", "барлах" гэдэг үгээр шууд хэрэглэгдэх болжээ. Бар зургийг маш жижиг хэмжээнээс нэг метр хүртэлх хавтгай модон самбар дээр хамгийн энгийн   дүрснээс эхлээд олон тэргүүн, мутартай догшин бурхад зэрэг нарийн зохиомж,  дүр дүрслэлийг барлан сийлж, олон тоогоор олшруулж өргөн олны хүртээл болгодог байжээ. Эхлээд дүрслэх зүйлээ модон дээрээ урвуу буулган зурж дүрс зураасуудыг үлдээн бусад хэсгийг ухаж сийлээд, дараа нь муутуу /судар номын цаас/  торго, даавуун дээр улаан зос, хар бэхээр дардас болгон хэвлэж байв. 20-р зууны эхэн үед судар, номын чимэглэлийн зургийн хэрэгцээ өсөн нэмэгдсэнээр модон барын урлаг оргилдоо хүрэн хөгжсөн байна. Энэ үед манай нутаг модон барын 762 барханы газруудтай байжээ. Монгол ном судрыг модон бараар хэвлэдэг байсан халх, буриадын  барханы газруудаас дурьдвал: Халхын их хүрээ, Заяын хүрээ, Үйзэн гүнгийн хийд, Маяхны хүрээ /Ховд/, Чойрын хийд /Дундговь/, Мөрөнгийн хийд /Хөвсгөл/, Өнийн хийд /Дорноговь/, Халхын сүм /Дорнод/ аймаг болно.

                       

монгол зураг

XIX  зууны сүүлч үеийн зураач,урчууд аж байдлын сэдвээр уран бүтээлээ туурвих болжээ. Энэ үеийн   Монгол зургийг  Балдуугийн Шарав, Цагаан Жамба, С.Шарав, А.Соёлтой, Сономцэрэн зэрэг зураачдаар төлөөлүүлж болно. Зураач Б.Шаравын гэрэл зургийн гэрэл сүүдрийг ашиглан зурсан "ҮIII Богд Жавзандамба", " Эх дагина Дондогдулам", " Цорж лам Лувсандондов", "Балданхачин",  Сономцэрэнгийн "Түшээт хан Насантогтох" ,"Насантогтохын  хатан Ичинхорлоо"-ийн  хөрөг зургууд бий. Эдгээр хөрөг зургууд шашны бурхан зурах дэг жаягаас ялгарч жинхэнэ реалист хөрөг хөгжиж эхэлсэн цаг үеийг гэрчилнэ. Зураач Цагаан Жамба Монголын уран зурагт ихээхэн хувь нэмэр оруулсан бөгөөд ялангуяа бодит зургийн хөгжилд ан амьтны сэдэвт зургуудаараа томоохон байр суурийг эзэлнэ. Түүний амьдарч байсан ахуй үед монгол улсын нийгмийн байдал тусгаар тогтнолоо алдан Манжийн эрхшээлд орсон ороо бусгаа байлаа. Чухам энэ үед л зураачийн ухаан бодол, зүрх сэтгэлээс "Жаргалын найман морь" хэмээх алдарт бүтээл урган гарсан нь улмаар бидний үед хүрч иржээ. Энэ бүтээл нь нэр болон дүрслэлийн агуулгаараа гүн гүнзгий утга санааг агуулсан байна. Монгол ардын аман зохиол, үлгэр домогт хүний үйл амьдралыг ан амьтдаар төлөөлүүлэн өгүүлэн сургамжилахын  зэрэгцээ ба гүн ухааны ойлголтуудыг ч өөртөө багтаадаг. Энэ нь монгол зурагт ч тусгагдсан байдаг.

               

лойлин

  Лойлин гэдэг нь "Бурханы орон" гэсэн утгатай санскрит үг. Танка зураг, торгон зураг, мод, өнгийн элс болон биеийн мөн чанар, бясалгал зэрэг олон хэлбэрээр бүтээдэг. Танка зураг болон торгон зургаар урласныг "Хот мандал", таван өнгийн элсээр бүтээснийг "Дүлцэн", модоор барьж босгосныг "Лойлин" хэмээн нэрлэнэ. Бурхны шашин дэлгэрсэн зарим улс орон бурхадад зориулж лойлин  буюу хот мандал босгодог. Дүйнхор бурхны лойлин нь таалал /сэтгэл/, зарлиг /н үзүүллэгт Содномдаржаа тэргүүтэй хүрээний нэртэй урчуудын XIX зууны сүүлч XX зууны эхэн үед бүтээсэн Дүйнхор бурханы лойлин буй.хэл/, лагшингийн /бие / гэсэн гурван давхраас бүрдэх бөгөөд түүнд ил болон далд хязгааргүй олон бурхад заларна. Лойлингийн өнгө, дүрс дүрслэл, чимэглэл, зураас бүгд маш нарийн гүн утга агуулгыг билэгдсэн учиртай. Түүний гадна орших очирын хүрээ нь эрдэм бүгд төгссөн, аливаа гэм хорлолоос хамгаалахыг билэгджээ.

хүрээ цам

"Цам" хэмээх буддын шашны томоохон зан үйл нь эртний Энэтхэгт үүсч, Түвдээр дамжин, Монгол оронд уламжлагдан, XIX зуунаас тархсан. Монголд төдийгүй бурханы шашинт бусад орнуудын "Цам"-аас сүрлэг, тансаг, хүчирхэг нь Их Хүрээний "Цам" байв. "Хүрээ Цам" 1811-1937 он хүртэл гарч байжээ. Цамнах ерөнхий утга нь тухайн нутаг орны жилийн заслыг хийх/эд оршдог/ юм. Муу бүхнийг устгаж, сайн сайхныг авчрах, уул усны эздийг аргадах зэрэг үйл хөдлөлийг бүжгийн хөдөлгөөнөөр харуулдаг. Цам шашны зан үйл боловч уламжлалт дүрслэх урлагийн хэв шинжийг агуулсан цогц үзүүлбэр-багт бүжгийн чуулган юм. Цамын талбайн чимэглэл, цамчдын баг, өмсгөл, чимэг зүүлт, барьцуудыг баримал, шуумал, цутгамал, оёмол, наамал, хатгамал, сийлбэр зэрэг дүрслэх урлагийн бүх төрлөөр урлан бүтээсэн байна. Бүжигчид энгийн болон товгор зээгт наамлаар урласан дээл, зах-додъёг, хормогч-модъёгийг өмсөн, гадуур нь ясан чимэглэл-рүжинг зүүн, хөлдөө матар хоншоорт гутал өмсөж бүжиглэнэ. "Улаан сахиус" гэж нэршсэн бурханыг төвдөөр Жамсран, санскритаар Бэгз Дармапала хэмээнэ. Музейн сан хөмрөгт нэр нь үл мэдэгдэх барималчийн бүтээсэн хоёр шүрэн баг байдгийн нэг нь зурагт үзүүлсэн үзмэр юм. Багийг цаасан шуумлын аргаар бүтээж, нүүрэнд нь хэлхсэн том жижиг шүрийг шигтгэн суулгаж, хөмсөг сахлыг нь гуулиар цутгаж, алтаар шарсан байна.  Тэргүүндээ шовгор орой бүхий дуулга өмсөн, таван хохимой залсан, улаан цагаанаар эргэлдсэн гурван мэлмийг хар өнгийн эрдэнийн чулуугаар урласан ажээ.

               

  

Цамын  өмсгөл

    Ер нь цамын  хувцас тэр чигээрээ зээгт наамлын урлагийн бүтээл билээ.Хэлхгэр өргөн гурвалжин ха нцуйтай цамын  өмсгөл, бадам хээтэй цээживч -додиг, догшдын  сүрлэг дүртэй хормогч-модиг, амирлангуй дүрт бурхдын дүрстэй үрүүжин хэмээх ясан эрхин  зүүлт сэлтээс цамын хувцас бүтдэг.Үрүүжин нь алаг, ясан гэж хоёр  янз байна.Үрүүжин нь ясан чимэг гэсэн утгатай үг бөгөөд  цамчны бүсэнд байх алаг рүүжин нь өнгө бүрийн шилэн эрхиэр чимсэн.Ясан үрүүжинг Энэтхэгт зааны ясаар Монголд тэмээний ясаар сийлдэг.

        

Цамын баг

    Багийн хэмжээ хүний толгойноос хоёр дахин том, цамчны нүд багийн амны жавьж хавьцаа таарч замаа хардаг.Бурхдын дүрийг илэрхийлэх багийг цаасан шуумлын аргаар хийнэ. Юуны өмнө багийн ухмал,  зормол хоёр  хэвийг модоор үйлдэнэ.Энэ хоёр  хэвийг тааруулж, байрлуулахад хооронд  нь сантиметр орчим зай үлдээнэ. Хоёр хэвийн дундуур хайлмал каолин /резин/ цутгаж царцаана. Резинэн  хэвэн дээрээ нимгэн нойтон цаасыг  олон давхарлан наах аргаар баг бүтээдэг баримлын нэгэн  аргыг ‘'цаасан шуумал'' гэдэг. Дээр үед шавраар  цамын хэв цутгаж, түүндээ нимгэн цаас наах аргаар баг хийдэг байв. Хатсаны дараа цаасан багийг эцсийн байдлаар  засаж, өнгөлөн нарийн чимхлүүр ажилбаруудыг гүйцэтгэж эцэст нь бэлэн болсон багийг зурж, будан чимэглэдэг байжээ.

          

 Гутал

   Цамын гутал ясан эрхээр чимсэн улаан түрийтэй, соёо шүд арзайсан, шантгар улаан хамартай, хилэнт дугуй нүдтэй, ногоон матрын хөөмөл дүрийг монгол гутлын ээтэн хоншоорт амыг нь тааруулан урнаар суулгадаг. Матар мянган амьтны мах цусаар хооллосон гэх сүртэй араатан тул догшид гуталдаа чимэг болгон, хөлийн дэвслэх хөдөлгөөнөөр хортон дайсанг хөнөөхийг бэлгэддэг бололтой. Хүрээ цамд гардаг эрэмбэ өндөртэй догшид матар хээтэй гутал өмсдөг байжээ.

                                     




Хүрээ цам зураг

    Зураач Д.Дамдинсүрэн монгол зургийн аргаар ‘'Хүрээ цам'', ‘'Арван засгийн бөх'' ‘'Хүрээ Майдар ‘' зэрэг  өргөн  дэлгэцийн  зохиомжтой ХХ зууны эхэн үеийн  монголын зан  заншил , түүхэн үйл явдлыг  хүүрнэн өгүүлсэн  олон сайхан бүтээлүүд туурвисан билээ. 1966 онд Дамдинсүрэнгийн зурсан ‘'Хүрээ цам'' зураг нь хагас дээрээс авсан зохиомжтой бөгөөд зургийн төвд Богдын шар өргөөний өмнө өрнөж буй цамын тоглолт, сор тахил, зүг тахигчид, багтай догшид, шанаг,лус савдаг, хөгжимч лам нар, үзэгч олон, тусгай майханд залран  цам үзэх ихэс дээдэс бүгд дүрслэгджээ.

                                                      

зээгт наамал

Зээгт наамал

Монгол урчуудын давтагдашгүй сэтгэмж, уран /гарт/ бүсгүйчүүдийн уран /уян /шаглааг гайхуулах, наамлын урлалын төрөл "Зээгт наамал" Хүннү гүрний үеийн эсгий ширмэл ширдэгнээс гарвалтай. Олон мянган жилийн турш баяжин, хөгжсөөр ирсэн энэ урлаг нь манай орноос өөр оронд төдийлөн хөгжөөгүй бөгөөд монголын дүрслэх урлагийн үнэт өв болдог. Зээгт наамлын урлаг монголчуудын нүүдлийн соёл иргэншилтэй илүүтэй зохицсоны зэрэгцээ дорно дахины болоод дэлхийн урлагийн санд монгол бүтээлчдийн оруулсан урлагийн том ололт/хувь нэмэр/ юм. Музейн сан хөмрөгт XIX зуунаас ХХ зууны эхэн үед хамаарах "Зээгт наамал"-ын сонгодог бүтээлүүд хадгалагддаг. Эдгээр нь "Танка" хэмээх шүтээн зурагтай зохиомж, өнгийн зохицол, утга агуулгаараа адил хэдий ч, бүтээж байгаа /буй/ уран бүтээлчээс нөр их хөдөлмөр, тэсвэр тэвчээр, материалын сонголт, нарийн нямбай ажиллагаа, цаг хугацаа шаарддагаараа онцлогтой. Чимэглэлийн урлагийн энэхүү бүтээлийг торгоор өнгө хоршуулан, торгон утсаар зээглэн, эрдэнийн чулуугаар чимэн бүтээдэг нь бийрээр зурж бүтээсэн уран зургаас эрс ялгаатай, тансаг чамин өнгөлөг болдогоороо хосгүй. Манзушир-санскритаар, Жамьян-төвдөөр, Зөөлөн эгшигт-монголоор нэрлэдэг энэхүү бурхан нь оюун ухааныг тэтгэх билэгдэлтэй юм. Манзушир баруун мутартаа хурц илд барин далайсан нь мунхгийн харанхуйг тас цавчихыг бэлгэдэн, зүүн мутартаа лянхуа цэцгийн ишийг барьсан байна. Цэцгийн дэлбээн дээр Бурхан багшийн сургаалыг агуулсан  "Билгийн чанад хүрэхүй" судар/ыг/ номыг залсан байдаг. Бүтээлийн дээд хэсэгт Бурхан багш, баруун дор Цагаан Дарь Эх, зүүнд  Очирваань  бурханыг, бад цэцгийн доор буга согоог дүрслэжээ.



            XIX- XX зууны үед хамаарагдах Их Хүрээний урчуудын гайхамшигт бүтээлүүдийн нэг  нь Занабазарын нэрэмжит Дүрслэх урлагийн музейн торгон зургийн танхимд хадгалагдаж буй нэр нь үл мэдэгдэх урчуудын урласан Дүйнхор буюу Цагийн Хүрд Дүйнхор бурханы хот мандал юм.
1998 оны Засгийн Газрын 126 тоот тогтоолоор энэхүү бүтээлийг хосгүй үнэт бүтээлийн зэрэглэлд оруулсан болно.
Цагийн хүрд Дүйнхор бурханы ван хурах үед лам хуврагууд өнгө бүрийн элсээр  мандал өргөдөг. Мандал нь бурханы орны дээрээс харсан тойм зураг бөгөөд олон давхарлуулан бүтээснийг лойлон гэдэг байна.
Энэхүү Хот мандал нь Монголд байдаг мандалуудаас хэмжээгээрээ хамгийн том хэмжээтэйд тооцогдоно.
Хот мандал гэдэг үг нь сансар огторгуйн хийгээд бясалгал, арвин их буян хийснээр диваажинд хүрэх зам мөрийг илэрхийлсэн бурханы орныг хэлнэ.
Хот мандалын хамгийн гаднах тойрогт усан мандал, хийн мандал,агаар мандал зэргийг өнгө дагнаасаар уран нарийн гаргасан байна.
Дүйнхорын дөрвөн нүүр нь хөх нь хавар, улаан нь зун, шар нь намар, цагаан нь өвөл хэмээх дөрвөн улиралыг бэлэгддэг.

танка зураг

Монгол оронд XVII-XVIII зууны үед Буддын шашны бурхадын дүрээр хүний оюун ухаан, бие бялдрын яруу сайхныг магтан дуулсан хүрлээр цутгасан баримлын урлаг тэргүүлэх аястай хөгжиж байжээ. Харин XVIII зууны сүүлчээс Танка зураг хэмээх шүтээн урлаг цутгамал барималтай эн зэрэгцэн хөгжиж эхэлсэн байна. Монгол зураачид дорно дахины бурхан дүрслэлийн сонгодог харьцааг анх боловсруулсан эртний энэтхэгийн "Гандхарын сургууль"-ийн урлахуй ухааны онолыг баримталж иржээ. Шүтээн зургийг даавуун дээр байгалийн шороон будаг болон есөн эрдэнийн будгаар өнгийн зураасаар /зураасны гайхамшигийг илтгэн/ бүтээдэг урлаг юм. Танкаг байгалийн бүхий л өнгө дагнаасаар зурахаас гадна  "Нагтан" буюу хар дэвсгэрт, "Гартан" буюу цагаан дэвсгэрт, "Мартан" буюу улаан дэвсгэрт гэж өнгөний уран сайхны яруу найрал /тансаг/ зохиомжоор үндсэн гурван төрөлд хуваадаг байна.

нэн эртий урлаг

Монгол орны нутагт одоогоос 750 000 жилийн тэртээ хүн амьдарч байсан баримт байна. Эртний хүмүүс хад чулуу, агуйд янз бүрийн дүрс тэмдэг, ан амьтдыг зурсан нь дүрслэх урлагийн анхдагч бүтээл болдог. Хадны зургийг байгалийн гаралтай улаан хүрэн зос будгаар эсвэл сийлж зурсан байдаг. Музейн үзмэр хуучин чулуун зэвсгийн үед хамаарах Ховд аймаг дах Гурван цэнхэрийн агуйн зургаар эхэлдэг. Хүний хөгжлийн явцад эртний хүмүүсийн зураг дүрслэлийн арга сайжирч хөгжсөөр байв. Хүрлийн үе буюу МЭӨ 4000-5000 жилийн үеэс хүмүүс төмөрлөгийг хэрэглэж эхэлсэн бөгөөд хожим нь зэсийг цагаан тугалгатай хольж илүү хатуулаг чанартай  хүрлийг гарган авчээ. Энэ үед амьтдын дүрс бүхий гоёл чимэглэлийн хүрэл  эд зүйлс элбэг. Хүрлийн үеийн аргалийн толгойн дүрстэй  илд нь тухайн үед амьтны дүрст урлаг хөгжиж  байсныг гэрчилнэ. Буган чулуун хөшөө хүрлийн үеийн чухал дурсгал юм. МЭӨ I зууны үеэс эхлэн оршин тогтносон  төрт улсууд өөр өөрийн өвөрмөц соёл урлагийн дурсгалуудыг бүтээн туурвиж  үлдээсэн байна. Хүннү гүрний ваар, Түрэгийн үеийн хүн чулуу, монголын эртний нийслэл Хархорин хотын тууринаас олдсон барилгын чимэглэлийн баг зэрэг гайхамшигт бүтээлүүдийг энэ танхимд дэлгэн үзүүлсэн.

домог оршвой

Занабазарын нэрэмжит Дүрслэх Урлагийн музей анх 1966 онд  нээгдэн,орчин үеийн дүрслэх урлагийн бүтээл болон  эрт үеэс  нааш уламжлагдан ирсэн эртний дүрслэх урлагийн ховор бүтээлүүдийг ард түмэнд үзүүлэн сурталчилж эхэлсэн.

300 гаруй үзмэртэй байсан бөгөөд  жил бүр үзмэрээ баяжуулан өргөтгөсөөр 1989 онд орчин үеийн нэг хэсэг нь Уран Зургийн Галерей нэртэйгээр биеэ даасан музей болон тусгаарлажээ. Энэ музейд Өндөр  Гэгээн Занабазарын өөрийн мутраар урлан бүтээсэн  Цагаан дар эх, Язгуурын  таван бурханы дөрөв, Бодь суварга зэрэг алдарт уран баримлууд хадгалагддаг учир 1995 оноос  Г.Занабазарын нэрэмжит болсон. Г. Занабазарын алдарт бүтээлүүдээс гадна  XIX-XX зууны үеийн нэрт мастеруудын бүтээсэн ардын урлагийн бүтээлүүд, шүрэн баг, есөн эрдэнэ,шороон будгаар өнгө хослуулан бүтээсэн бурхадын хөрөг, Б.Шаравын "Монголын нэг өдөр","Гүүний үрс гаргалт" зэрэг хосгүй бүтээлүүдийг  үзэгч олонд таниулан сурталчилж байна. Нэн эртний үеэс XX зууны эхэн үеийг хамарсан 10000 гаруй үзмэр бүхий сан хөмрөгөөс түүвэрлэн үзүүлсэн үзүүллэгийн 12 танхимтай. Манай музей уран бүтээлчид олон нийттэй байнга хамтран ажиллаж байдаг. Мөн  музейн түр  үзэсгэлэнгийн танхимд  уран бүтээлчдийн үзэсгэлэнг зохион байгуулдаг. 2004 оноос эхлэн тус музейд  ЮНЕСКО-н "Музейг хөгжүүлэх,нүүдэлчдийн соёлын өвийг хамгаалах" төсөл амжилттай хэрэгжиж байна.Төслийн хүрээнд үзмэрийн бүртгэл картжуулалт, сан хөмрөгийн  хадгалалт хамгаалалт, ажилтнуудад зориулсан сургалт зохион байгуулж байна.

музейн зарим үзмэрүүд

МУЗЕЙН ТУХАЙ        Занабазарын нэрэмжит Дүрслэх Урлагийн музей анх 1966 онд  нээгдэн,орчин үеийн дүрслэх урлагийн бүтээл болон  эрт үеэс  нааш уламжлагдан ирсэн эртний дүрслэх урлагийн ховор бүтээлүүдийг ард түмэнд үзүүлэн сурталчилж эхэлсэн.300 гаруй үзмэртэй байсан бөгөөд  жил бүр үзмэрээ баяжуулан өргөтгөсөөр 1989 онд орчин үеийн нэг хэсэг нь Уран Зургийн Галерей нэртэйгээр биеэ даасан музей болон тусгаарлажээ. Энэ музейд Өндөр  Гэгээн Занабазарын өөрийн мутраар урлан бүтээсэн  Цагаан дар эх, Язгуурын  таван бурханы дөрөв, Бодь суварга зэрэг алдарт уран баримлууд хадгалагддаг учир 1995 оноос  Г.Занабазарын нэрэмжит болсон. Г. Занабазарын алдарт бүтээлүүдээс гадна  XIX-XX зууны үеийн нэрт мастеруудын бүтээсэн ардын урлагийн бүтээлүүд, шүрэн баг, есөн эрдэнэ,шороон будгаар өнгө хослуулан бүтээсэн бурхадын хөрөг, Б.Шаравын "Монголын нэг өдөр","Гүүний үрс гаргалт" зэрэг хосгүй бүтээлүүдийг  үзэгч олонд таниулан сурталчилж байна. Нэн эртний үеэс XX зууны эхэн үеийг хамарсан 10000 гаруй үзмэр бүхий сан хөмрөгөөс түүвэрлэн үзүүлсэн үзүүллэгийн 12 танхимтай. Манай музей уран бүтээлчид олон нийттэй байнга хамтран ажиллаж байдаг. Мөн  музейн түр  үзэсгэлэнгийн танхимд  уран бүтээлчдийн үзэсгэлэнг зохион байгуулдаг. 2004 оноос эхлэн тус музейд  ЮНЕСКО-н "Музейг хөгжүүлэх,нүүдэлчдийн соёлын өвийг хамгаалах" төсөл амжилттай хэрэгжиж байна.Төслийн хүрээнд үзмэрийн бүртгэл картжуулалт, сан хөмрөгийн  хадгалалт хамгаалалт, ажилтнуудад зориулсан сургалт зохион байгуулж байна. Хүрээ цам "Цам" хэмээх буддын шашны томоохон зан үйл нь эртний Энэтхэгт үүсч, Түвдээр дамжин, Монгол оронд уламжлагдан, XIX зуунаас тархсан. Монголд төдийгүй бурханы шашинт бусад орнуудын "Цам"-аас сүрлэг, тансаг, хүчирхэг нь Их Хүрээний "Цам" байв. "Хүрээ Цам" 1811-1937 он хүртэл гарч байжээ. Цамнах ерөнхий утга нь тухайн нутаг орны жилийн заслыг хийх/эд оршдог/ юм. Муу бүхнийг устгаж, сайн сайхныг авчрах, уул усны эздийг аргадах зэрэг үйл хөдлөлийг бүжгийн хөдөлгөөнөөр харуулдаг. Цам шашны зан үйл боловч уламжлалт дүрслэх урлагийн хэв шинжийг агуулсан цогц үзүүлбэр-багт бүжгийн чуулган юм. Цамын талбайн чимэглэл, цамчдын баг, өмсгөл, чимэг зүүлт, барьцуудыг баримал, шуумал, цутгамал, оёмол, наамал, хатгамал, сийлбэр зэрэг дүрслэх урлагийн бүх төрлөөр урлан бүтээсэн байна. Бүжигчид энгийн болон товгор зээгт наамлаар урласан дээл, зах-додъёг, хормогч-модъёгийг өмсөн, гадуур нь ясан чимэглэл-рүжинг зүүн, хөлдөө матар хоншоорт гутал өмсөж бүжиглэнэ. "Улаан сахиус" гэж нэршсэн бурханыг төвдөөр Жамсран, санскритаар Бэгз Дармапала хэмээнэ. Музейн сан хөмрөгт нэр нь үл мэдэгдэх барималчийн бүтээсэн хоёр шүрэн баг байдгийн нэг нь зурагт үзүүлсэн үзмэр юм. Багийг цаасан шуумлын аргаар бүтээж, нүүрэнд нь хэлхсэн том жижиг шүрийг шигтгэн суулгаж, хөмсөг сахлыг нь гуулиар цутгаж, алтаар шарсан байна.  Тэргүүндээ шовгор орой бүхий дуулга өмсөн, таван хохимой залсан, улаан цагаанаар эргэлдсэн гурван мэлмийг хар өнгийн эрдэнийн чулуугаар урласан ажээ.                       Цамын  өмсгөл     Ер нь цамын  хувцас тэр чигээрээ зээгт наамлын урлагийн бүтээл билээ.Хэлхгэр өргөн гурвалжин ха нцуйтай цамын  өмсгөл, бадам хээтэй цээживч -додиг, догшдын  сүрлэг дүртэй хормогч-модиг, амирлангуй дүрт бурхдын дүрстэй үрүүжин хэмээх ясан эрхин  зүүлт сэлтээс цамын хувцас бүтдэг.Үрүүжин нь алаг, ясан гэж хоёр  янз байна.Үрүүжин нь ясан чимэг гэсэн утгатай үг бөгөөд  цамчны бүсэнд байх алаг рүүжин нь өнгө бүрийн шилэн эрхиэр чимсэн.Ясан үрүүжинг Энэтхэгт зааны ясаар Монголд тэмээний ясаар сийлдэг.               Цамын баг     Багийн хэмжээ хүний толгойноос хоёр дахин том, цамчны нүд багийн амны жавьж хавьцаа таарч замаа хардаг.Бурхдын дүрийг илэрхийлэх багийг цаасан шуумлын аргаар хийнэ. Юуны өмнө багийн ухмал,  зормол хоёр  хэвийг модоор үйлдэнэ.Энэ хоёр  хэвийг тааруулж, байрлуулахад хооронд  нь сантиметр орчим зай үлдээнэ. Хоёр хэвийн дундуур хайлмал каолин /резин/ цутгаж царцаана. Резинэн  хэвэн дээрээ нимгэн нойтон цаасыг  олон давхарлан наах аргаар баг бүтээдэг баримлын нэгэн  аргыг ‘'цаасан шуумал'' гэдэг. Дээр үед шавраар  цамын хэв цутгаж, түүндээ нимгэн цаас наах аргаар баг хийдэг байв. Хатсаны дараа цаасан багийг эцсийн байдлаар  засаж, өнгөлөн нарийн чимхлүүр ажилбаруудыг гүйцэтгэж эцэст нь бэлэн болсон багийг зурж, будан чимэглэдэг байжээ.               Гутал     Цамын гутал ясан эрхээр чимсэн улаан түрийтэй, соёо шүд арзайсан, шантгар улаан хамартай, хилэнт дугуй нүдтэй, ногоон матрын хөөмөл дүрийг монгол гутлын ээтэн хоншоорт амыг нь тааруулан урнаар суулгадаг. Матар мянган амьтны мах цусаар хооллосон гэх сүртэй араатан тул догшид гуталдаа чимэг болгон, хөлийн дэвслэх хөдөлгөөнөөр хортон дайсанг хөнөөхийг бэлгэддэг бололтой. Хүрээ цамд гардаг эрэмбэ өндөртэй догшид матар хээтэй гутал өмсдөг байжээ.                                               Хүрээ цам зураг     Зураач Д.Дамдинсүрэн монгол зургийн аргаар ‘'Хүрээ цам'', ‘'Арван засгийн бөх'' ‘'Хүрээ Майдар ‘' зэрэг  өргөн  дэлгэцийн  зохиомжтой ХХ зууны эхэн үеийн  монголын зан  заншил , түүхэн үйл явдлыг  хүүрнэн өгүүлсэн  олон сайхан бүтээлүүд туурвисан билээ. 1966 онд Дамдинсүрэнгийн зурсан ‘'Хүрээ цам'' зураг нь хагас дээрээс авсан зохиомжтой бөгөөд зургийн төвд Богдын шар өргөөний өмнө өрнөж буй цамын тоглолт, сор тахил, зүг тахигчид, багтай догшид, шанаг,лус савдаг, хөгжимч лам нар, үзэгч олон, тусгай майханд залран  цам үзэх ихэс дээдэс бүгд дүрслэгджээ.                                                             ЮНЕСКО ТӨСӨЛ ЮНЕСКО-с санаачилсан "Соёлын өвийг хамгаалах ба музейг хөгжүүлэх" хөтөлбөрт Дүрслэх Урлагийн Музейг хөгжүүлэх төсөл хамрагдсан юм. Хөтөлбөрийн зорилго нь хөгжингүй болон хөгжлийн шилжилтийн үеийг дамжиж байгаа орнуудын соёлын өвийг хамгаалах, музейг хөгжүүлэх, олон улсын ба бүс нутгийн хамтын ажиллагааг өргөжүүлэхэд оршино.Тус байгууллага "Кабул, Афганистаны музейн сан хөмрөгийг хамгаалах", "Таджикстаны музейн сан хөмрөгийг хамгаалах" зэрэг төслүүдийг Азийн бүсэд хэрэгжүүлж байна.2004-2007 онд хэрэгжүүлэх "Занабазарын нэрэмжит Дүрслэх Урлагийн Музейг хөгжүүлэх, нүүдэлчдийн соёлын өвийг хамгаалах" төсөл 3 гол ажилбарыг хамарч байна. Үүнд:БҮРТГЭЛ, КАРТЖУУЛАЛТ- Үзмэрийн хадгалалтын байдлын талаар тайлан бичлэг бүхий бүртгэлийн тогтолцоог олон улсын жишгийн дагуу боловсронгуй болгох. "Object ID"-г ашиглэн үзмэрүүдийг тодорхойлохҮЗМЭР ХАМГААЛАЛТ- Үзмэрт нөлөөлөх гэрэл ба дулаан, чийгшилтийн хяналт тогтоох, сан хөмрөгийн байршил, төхөөрөмжийн шинэчлэлт хийхСУРГАЛТ- Музейн ажилтнуудад зориулан сургалт зохион байгуулах, гадаадад сургахТус музейн ажилтнууд ба ЮНЕСКО-н мэргэжилтнүүд хамтран музейн үйл ажиллагааг сайжруулах арга хэмжээг хэрэгжүүлэхээс гадна урлагийн бүтээлүүдийг хамгаалахад олон нийтийг оролцуулахад анхаарлаа хандуулна.

ҮЗМЭРҮҮД Бусад үзмэрүүд